Recensie van ‘Perspectief’ van Angela Stoof - Nieuw Wij (2024)

• Opinie

Hoop houden en verschil maken in een wereld vol verandering

Op 12 november 2023 vond de grootste klimaatdemonstratie in ons land ooit plaats. Na afloop ging de discussie vooral over een Palestijnse spreekster die aandacht vroeg voor de oorlog in Gaza. Werd hiermee het klimaatprotest gekaapt om een andere politieke discussie te voeren? Of was dit een legitieme bijdrage aan een demonstratie met het thema klimaatrechtvaardigheid? Vooraf was door de organisatie gesteld dat de klimaatcrisis samenhangt met de biodiversiteitscrisis, maar ook met zaken als racisme, armoede en de wooncrisis. Geldt dit dan ook voor de crisis in Israël/Palestina?

In haar boek Perspectief gebruikt Angela Stoof deze casus als vertrekpunt om te wijzen op de verwevenheid van de verschillende crises, die allemaal op een bepaalde manier met elkaar verbonden zijn. Het is belangrijk om die verwevenheid op het spoor te komen, om inzicht te ontwikkelen, zoals zij dat noemt.

Tegelijk wil ze met haar boek, zoals de titel laat zien, perspectief bieden. Hoop en hoopvol handelen stimuleren, terwijl er bij veel (jonge) mensen verwarring is nu de wereld op allerlei manieren in transitie is.

Het eerste deel van dit rijke en veelzijdige boek besteedt ze aan de diverse onderlinge verbanden die meespelen bij de verschillende maatschappelijke crises en hoe we daar zelf ook weer in betrokken zijn. Stoof kiest voor een multidisciplinaire aanpak. Ze is zelf geschoold in verschillende disciplines, studeerde cognitieve psychologie, informatiekunde en theologie, en heeft ervaring in diverse werkkringen. Haar eigen bedrijf draagt een veelzeggende naam: De Milde Organisatie. Door haar hele boek heen valt op hoe afgewogen ze schrijft en hoe ze bij ieder thema altijd meerdere aspecten weet te benoemen.

Twee concepten spelen door heel haar boek heen een belangrijke rol. Allereerst is dat ‘nataliteit’, in navolging van Hannah Arendt. Mensen zijn ‘geboortelijke’ wezens, stelt Arendt, wat betekent dat ieder mens in principe de mogelijkheid van een nieuw begin en dus van verandering in zich draagt. Nataliteit is dus ook een uitdrukking van hoop.

Het tweede belangrijke concept dat Stoof gebruikt is ‘ontschuldigen’: “Ontschuldigen refereert aan een proces waarin de last van de schuld bij iemand die wij tot dan toe de schuld hebben gegeven, van de schouders wordt genomen. Het is iets anders dan vergeven. Het betekent ook niet dat je de ander van zijn of haar verantwoordelijkheid ontslaat. Het gaat er veeleer om dat je erkent dat je elkaars gelijken bent, dat iedereen deel is van het verhaal en kan bijdragen aan het verlichten van de last” (p. 28). Het zorgt ervoor dat we verhalen vertellen met een wij-structuur, waarin de verschillende aspecten en posities die aan iedere situatie kleven, worden verdisconteerd.
Er is Stoof veel aangelegen om recht te doen aan die meerlagigheid. Ze beschrijft helder en beknopt verschillende theorieën uit diverse disciplines, die helpen om inzichtelijk te maken wat er speelt bij transitieprocessen, zowel op individueel, psychologisch niveau als op systemisch en politiek vlak, met gebruik van herkenbare voorbeelden.

In het laatste deel van het boek werkt Stoof dat hoopvol handelen verder uit aan de hand van het door haar zelf ontwikkelde model van de bloembol met verschillende schillen. Je begint met de buitenste schil waarin je jouw verhaal vertelt, wat je dromen zijn, waar jij je voor in wilt zetten. Vervolgens zijn er de schillen van de transitierollen, transitiestrategieën en transitiekwaliteiten, om uit te komen bij het lege midden. Dat lijkt tegenstrijdig. Maar volgens Stoof bestaat “de kern van hoopvol handelen (…) uit niet-handelen, niet-doen, niets-doen en inactiviteit (…) Dat ‘niets’ heeft echter niet zozeer te maken met gevoelens van hulpeloosheid, maar met een bron van creativiteit, vitaliteit, inzicht en verbinding” (p. 399). Hiermee verwoordt ze een belangrijk spiritueel inzicht dat de hoop voedt en voorkomt dat we in ons activisme onszelf voorbijlopen.

Op haar eigen wat onzekere vraag aan een bevriende kloosterlinge of het schrijven van een boek ook een vorm van bidden mag heten, kreeg ze een bevestigend antwoord. Dit is de manier waarop Angela Stoof, vanuit haar expertise en ervaring, bijdraagt aan verheldering en verdieping met het oog op de belangrijke transities van deze tijd, waar bijvoorbeeld de klimaatdemonstranten op 12 november voor uit hun huis waren gekomen.

Tien dagen later wordt de PVV de grootste partij bij de Tweede Kamerverkiezingen en inmiddels heeft ons land het meest rechtse kabinet ooit. Het maakt het boek van Stoof alleen maar urgenter.